Ilk iftar adet ne gün atıldı? Açılış şampiyon kabile hangisi? Açılış çikolata fabrikası nerede kuruldu? Ve daha nice ‘ilk’ler… Burhan Atan “Tarihimizde İlkler” kitabında katışıksız bu sorulara cevaplar aramış. Hikâye sayfalarında ayrıntılara takılmadan şirin bazı hata sizi bekliyor.
“Her şeyin biraz ilki vardır.” derler, daha ilk kez yapmadığı yaklaşık şeyi denemekten kaçınanlara. Insanoğlu hayatındaki ilkleri ömrü her tarafında unutmaz; açılış oyuncak, açılış armağan, başlangıç aşk, açış alev kırmızısı… Hepsinin farklı bazı yeri, soyut biraz önemi vardır. İlkler, insan hayatında değerli olduğu falan milletler amacıyla hem de değerlidir. Kimileri yaklaşık milletin kaderinin topyekün değişmesine gaye yetişkin, kimilerinin ama yalnız ismi başlangıçta kalmıştır. herhalde hepsi birer ilktir ve bu özellikleriyle kaydolunmuşlardır tarihin sayfalarına.
Tarihimizin kaba eskilere dayandığını katışıksız söyleriz; ki bu çok tarihin içindeki ilkleri öyle bilmeyiz. Dünyanın başlangıç arabalı vapurunun biraz Türk’ün tasarımı olduğu, fakir semt kâbusunun 1945’ten üstünde yaşandığı, ilk vergi sergisinin Vezir Abdülaziz Han doğru açıldığı, başlangıç Türkçe gramer kitabını kimi sadrazamın yazdığı, ilk nüfus sayımının 1831’hem yapıldığı, başlangıç kürekçilerimizin güreşçi olduğu, dünyanın onlu kesirleri bazı Türk’ten öğrendiği, açılış futbol maçımızın Bornova’hem de oynandığı, ülkemizdeki başlangıç amfi gösteriminin 1896’keza yapıldığı bilmediklerimiz ‘açılış’lerdendir mesela. Daha kullanma talimatları yarışmalarında yahut almanak yapraklarında rastlayabildiğimiz bu konuları bundan böyle merak ettiğimiz dönem öğrenebileceğiz. Burhan Atan, ‘Tarihimizde İlkler’ (Entegre Kitaplar) adlı kitapta; gelişim aşmaları sayfalarında rahat çok ilki derlemeye çalışmış. Ayrıntılardan kapalı, dipnotlar içermeyen, kimi tasnife gidilmeden yazılan kitapta öncelikli sayı; kısa boylu metinlerle kavranabilir ve dalgalı okunmasını sağlamak olmuş. Tabii fakat tarihimizdeki ilkler sırf bu kitabın içindekilerle büzülmüş yok. Alışılmış ya da yabancı bir kat daha pekçok örneği vardır. Zaten Burhan Atan da bu kitabın daha bazı ilk olduğunu söylüyor.
Tarihimizdeki bazı ‘ilkler’
Kafa kâğıdımız 1863’ten beri var
Türkiye’hem başlangıç nüfus cüzdanı 1863-64’te yapılan sayımdan sonrası verildi. ‘Osmanlı tezkiresi’ denilen bu ‘nüfus hüviyet’ cüzdanları çizgili, doğruca yaklaşık kâğıt delil niteliğindeydi.
Gecekondu rezaleti 1945’ten bu yana var
Belediyelerden izinsiz, biraz gecede kurulup çatılıveren evcikler olan gecekondular, Türkiye’de öncelikle 1945 yılında görüldü.
Başlangıç iftar tutar, III. Mustafa döneminde atıldı
İftar ve imsak gereken şekilde Rumelihisarı Muvakkithanesi önce birer kez küre atılması, Dam III. Mustafa döneminde (1757-1774) uygulanmıştı. Sonraları Yedikule’hem de hem de birer çağ küre atılması âdet oldu.
Ilk destekleyici Galatasaray
Tarihimizde başlangıç Türkiye Kupası karşılaşması şampiyonu Galatasaray futbol topu takımı. Şampiyonluk karşılaşmalarının son olarak Galatasaray, Fenerbahçe’yi defalarca 2-1, 2-1 yenerek 1962-1963 döneminde ilk kez düzenlenen Türkiye Kupası’nı almıştı.
Açış kompartıman ağrımız ‘Anadol’
Türkiye’da açış kabin yapımı 1959 yılında gerçekleşti. Açılış Türk otomobili keza Anadol markasıyla 1966 yılında satılıp kullanılmaya başlandı. bundan önce ‘Devrim’ adlı biraz vagon, Eskişehir’hem yapılsa ayrıca denenip üretiminden vazgeçildi.
1940’tan sürekli olarak dolmuşa biniyoruz
Türkiye’ayrıca dolmuşçuluk öncelikle İstanbul’ayrıca 1940-1941 yılında başladı. II. Dünya Savaşı esnasında dışarıdan vasıta alınamayınca İstanbul şoförleri ‘dolmuş’ vasıtasıyla gezgin taşımaya başladı.
1872’den sürekli olarak grevdeyiz!
Türkiye’ayrıca açış grevler 1872 yılında başladı.
Ilk paranın değerini düşürme 1946’keza
Türkiye’hem açılış devalüasyon olayı, 7 Eylül 1946 yılında yaşandı.
Çikolatanın tadı 1924’ten bu yana damaklarda
Ülkemizde başlangıç çikolata fabrikası 1924 yılında İstanbul’de çalışmaya başladı. Avrupa’ya ilkönce İspanyollar aracılığıyla gelen çikolata, fabrika kurulmadan önce Türkiye’ye dışarıdan gelirdi.
* Başlangıç kısmi filmi 1914’te Fuat Uzkınay çekti.
* Başlangıç aldatıcı filmi 1953’te Halıcı Kız adıyla Muhsin Ertuğrul çekti.
* Devletin açış hazinesini Fatih Kız Mehmet kurdu.
* Türkiye’nin başlangıç kadın yazarı Cevdet Paşa’nın kızı Fatma Aliye’ydi.
* Sayma makinesini 1960’hem de kullanmaya başladık.
* Ilk elçiyi 1417’hem de Venedik’e gönderdik.
* Açılış restoran 13. yüzyılda Konya’ayrıca açıldı.
* 1868’den beri arılık vergisi veriyoruz.
* Açılış yüzeysel borcu 1854’te Abdülmecit döneminde aldık.
* Açış çarşaf Ceride-i Havadis’i, William Churchill çıkardı.
* Başlangıç spesifik Türk gazetesi Tercüman-ı Ahval 1860’hem yayınlandı.
* Havayolu ulaşımı 1933’te başladı.
* 19 Mayıs, 1939’dan itibaren kutlanmaya başlandı.
* Kafa, 17. yüzyılın ikincil yarısında Fransa’dan geldi.
* Türkiye telefonla 1911’hem tanıştı. Kaçın Kurası peynir, 1850’lerde yapılmaya başlandı.
(Dönem)
