Sultan Abdülaziz’in Katledilmesi

Osmanlı tarihinde en çok tartışılan konularından biri Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmesi ve daha sonra öldürülmesi meselesidir. 19. Yüzyılın ikinci yarısına rastlayan bir zaman diliminde gerçekleşen olay zaten yıkılmaya yüz tutmuş bir devleti temelinden sarsmış ve devlet kademelerinin ne kadar köhneleşmiş ve acınacak bir halde olduğunu ortaya koymuştur.

Otuz ikinci Osmanlı Padişahı olarak Sultan Abdülmecid’den sonra tahta çıkan Sultan Abdülaziz kimine göre devletin kurtuluşunu sağlayacak yegâne kişi idi. Nitekim onun döneminde devlet hemen her alanda önemli atılımlar gerçekleştirmiş ve özellikle askeri alanda dünyanın sayılı devletleri arasında bulunuyordu. Ayrıca Osmanlı Devleti’nde Avrupa’ya resmi ziyarette bulunan ilk Osmanlı Padişahı olması ve Avrupa’nın durumunu yakından müşahede etmesi Sultan Abdülaziz’i diğer padişahlardan ayıran önemli bir özellikti.

Ancak her ne kadar padişahın gayreti ve iyi niyetli olması aynı ölçüde devlet adamlarında bulunmuyordu. Onun döneminde Osmanlı tam bir adam yokluğu ile karşı karşıyaydı. Tanzimat döneminin önemli devlet adamları Ali ve Fuat Paşa’lar hem devlet dengesini iyi gözetiyor olmaları hem de dünya siyasetini iyi okuyor olmaları sebebiyle alternatifsiz olarak göze çarpıyorlardı. Ancak önce Fuat Paşa’nın daha sonra da Ali Paşa’nın ölümleri devleti ciddi bir sadrazam sıkıntısıyla karşı karşıya bırakmıştır. Sultan Abdülaziz bu boşluğu doldurmak için önce Nedim Paşa, sonra Hüseyin Avni Paşa, daha sonra Rüştü Paşa ve Mithat Paşa vb. devlet adamlarını denemiş ancak hiçbirinden istediği randımanı alamamıştı. Bu şekilde devletin ikinci kademesi kısa sürelerde oldukça fazla el değiştirmiştir. Kaynaklarda belirtildiğine göre Sultan Abdülaziz on beş kere sadrazam değiştirmiştir.

Sık yapılan bu değişiklikler bazı devlet adamlarının kin ve garezini celp etmiştir. Özellikle yukarıda ismi sayılan dört kişinin Abdülaziz Han’a bu sebepten ötürü kinlendiği kaynaklarda yazmaktadır. Bunlara zamanın Şeyhülislamı Hayrullah Efendi de dahil olmuştur. Bu memnuniyetsizliklere Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu siyasi atmosfer ve ekonomik sıkıntı da eklenince durum oldukça tehlikeli bir boyut almıştır. Hüseyin Avni Paşa seraskerlikten azledilmesinin intikamını sultandan almak ve diğer devlet ricaliyle birlikte darbe yapmaya ve veliaht şehzade V. Murad’ı tahta geçirmeye karar vermiştir.

İhtilal önce Dolmabahçe Sarayı önünde öğrencilerin gösterileriyle başladı. Gösterilerin büyümemesi adına istekleri kabul eden sultan Mithat Paşa’yı sadrazamlığa Hüseyin Avni Paşa’yı ise Seraskerliğe tayin etti. Ancak bu sonun başlangıcıydı. Onlar artık gücü de ellerinde bulunduruyordu. İhtilalciler sultanın hal’i için gereken fetvayı aldıktan sonra harekete geçtiler. 1876 yılı 30 Mayıs sabahında askerler Dolmabahçe sarayını kuşattı. Sarayda yangın alarmı verilmişti ancak bunun bir darbe olduğunu anlayan ilk kişi de Sultan Abdülaziz olmuştu.

Tahttan indirilen Sultan ve beraberindekiler önce Topkapı sarayına nakledildiler. Abdülaziz, Sultan Üçüncü Selim’in şehit edildiği daireye konmuştu. Hüseyin Avni Paşa ve beraberindekiler Sultan’ı hal etmiş V. Murat’ı tahta çıkarmışlardı ancak Abdülaziz’in varlığı onları tedirgin ediyordu. Onu ortadan kaldırmaya karar verdiler. Dairesine yollanan yedi sekiz kadar iri yarı cellat tarafından iki bileği de kesilmek suretiyle şehit edilen Sultan Abdülaziz’e intihar süsü verilmek amacıyla naaşı önce karakola götürülmüş orada baskıyla doktorlara rapor tutturulmuş daha sonra hastaneye götürülmüştür.

1878 yılında tahta çıkan Sultan Abdülhamid bu suikastı yapanları yargılamak üzere Yıldız mahkemesini kurmuş ve Mithat Paşa, Rüştü Paşa, Hayrullah Efendi ve diğer kişiler Sultanı öldürdüklerini bu mahkemede itiraf etmişlerdir. İdamla cezalandırılan Paşaların cezaları sürgüne çevrilmiş ve gittikleri yerlerde hayatlarını kaybetmişlerdir. Hüseyin Avni Paşa ise Abdülaziz Han’ın eniştesi Çerkes Hasan tarafından kurşunlanarak hayatını kaybetmiştir.

Hazırlayan Cem Demirtay

yazıları kaynak göstermeden yayımlamayınız