Osmanlı İmparatorluğu’nda Mortolos
Osmanlı İmparatorluğu, gayrimüslim insanları küçük yaşlarda iyi bir eğitimden geçirir ve yeteneğe bağlı olarak onları istihbarat alanında görevlendirirdi. Bu kişilere “mortolos” adı verilmekteydi. Mortolos, kelime anlamı olarak “silah taşıyan bekçi, milis mensubu” anlamlarını taşımaktadır. Mortolos grubu, genellikle Katolik Hristiyanlarla çekişme içerisinde bulunan Ortodoks Hristiyanları, Bogomil ve Yahudiler arasından seçilmekteydi.
Sultan Süleyman, saltanatı döneminde birçok dil bilen Yahudi ajanları başka devletlere göndermiş ve bu devletlerin siyasi bakımdan bilgilerini öğrenmiştir. Hatta Sultan Süleyman, bir Yahudi yerine Yahudi bir köy halkına da Avrupa’dan bilgi almak için ajanlık görevi vermiştir.
Özetle; Osmanlı Devleti başka devletlerden küçük yaşlarda devşirmeler alıp onları Osmanlı örf, adet, gelenek ve görenekleriyle eğitmekteydi. Ardından bu kişileri Avrupa devletlerine maaşlı olarak casus olarak sızdırmakta ve bu devletler hakkında bilgi almaktaydı.
Bulgar Sadık: Yüzbaşı Ustiyanov
- Ustiyanov’un nerde dünyaya geldiği bilinmemekle birlikte kendisinin Şumnu’da doğduğu tahmin edilmekte. Babası Arnavut kökenli olup uzun yıllar Bulgar topraklarında yaşamıştır. Annesi ise Bulgar kadınlarındandır. Ustiyanov’un dedesi Osmanlı Devleti’nde etkin rol oynayan adamlardan biri olup 1580-1622 yılları arasında Hristiyan Arnavutlar için “Kara Arnavut” adında bir köy kurmuştu. Ayrıca Ustiyanov’un dedesi “İncekaptan” olarak tanınmakta ve çetecilikle uğraşmaktaydı. Ustiyanov, birçok askeri eğitimden geçtikten sonra anavatanı Bulgaristan’ı korumak için Yunan, Makedon ve Romen komiteleriyle mücadele etti. Bu komitelerle öyle acımasız savaştı ki okul arkadaşı Delçev’i öldürdüğü de söylenmektedir.
- Bulgar Sadık, her zaman teröre karşı çıkmış ve kendi halkı için bağımsızlık çalışmalarında yer almıştır. Fakat yaşadığı Bulgar ve Arnavut toprakları için kışkırtma politikaları içerisinde yer alabilecek en başarılı yüzbaşı olarak da bilinmekte. Bulgar Sadık, Bulgaristan’ın tehlikeli çeteleriyle çetin mücadeleler vermiştir.
- Ustiyanov, yüzbaşı rütbesindeyken kendisinden insan kasabı olmasını isteyen üstünü öldürmüş ve bu nedenle Bulgar askerler Ustiyanov’un peşine düşmüştür. Bunun üzerine Ustiyanov, Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır. Ustiyanov, Osmanlı Devleti’nde masum insanlara zarar veren çetecilere çok büyük derecede kök söktürmüştür. Bu durumdan rahatsızlık duyan Osmanlı Devleti Ustiyanov’un yakalanması için emir verir. Kısa bir süre arayıştan sonra yakalanan Ustiyanov, “Mehmet Sadık” ismini alarak Müslüman olur ve Osmanlı Devleti’nde resmi makamlarda çalışmaya başlar. Ustiyanov’un başarısı Sultan II. Abdülhamit’in dikkatini çeker ve Mehmet Sadık, Sultan II. Abdülhamit tarafından İstanbul’a diplomatik alanlarda çalışması için gönderilir.
- Mehmet Sadık, İstanbul’da istihbarat alanında çalışmaya başladı. Çalıştığı yerde bir Türk olan Ethem Paşa ile tanıştı ve onunla iyi geçinerek baba-oğul gibi oldular. Bir süre sonra Mehmet Sadık Ethem Paşa’nın kızıyla evlenmiştir. Bulgar Sadık, İstanbul dışında da çetecilerle ve Türk düşmanlarıyla savaşmıştır. Bulgar Sadık, saltanata karşı çıkıp hürriyet çalışmalarını destekleyen bir devlet adamıydı.
Bulgar Sadık’ın Atatürk’ü Suikasttan Kurtarması
Mustafa Kemal Atatürk’e gelen bir mektupta, Atatürk’e karşı iki kişinin suikast düzenleyeceği ve bu suikastı önlemek için Bulgar Sadık’ın gönderileceği yazmaktaydı. Suikast planlarının gerçekleştiği vakitte Bulgar Sadık, bu iki suikastçıyı öldürmüştür; fakat kimse bunu Atatürk yanlısı teşkilatın yaptığını tahmin etmemiştir.
Bulgar Sadık’ın Diğer Faaliyetleri
- Bulgar Sadık, Talat Paşa tarafından Petersburg’da Putilov’un cephane fabrikasının havaya uçurulması için görevlendirilir. Bulgar Sadık ve iki adamı bu fabrikaya işçi olarak girerler ve burada bomba düzeneği kurarak kimsenin ruhu duymadan fabrikayı havaya uçururlar.
- Bulgar Sadık, cephane fabrikası görevinden sonra Batum’da Kafkas İslam Ordusu’nda görevlendirilir ve buradayken Mondros Mütarekesinin haberini alır. Bunun üzerine İstanbul’a döner; fakat İstanbul çoktan işgal altına girmiştir. Bu duruma kahrolan Bulgar Sadık, evine döner fakat evi İngilizler tarafından talan edilmiştir. Bunun üzerine Bulgar Sadık, Kuvayı Milliye çalışmalarına katılır.
- Bulgar Sadık, Kuvayı Milliye’de çetin savaşlar vermiştir. Rumlar ve İngilizler Bulgar Sadık ve ekibi tarafından pusuya düşürülmüş ve öldürülmüştür.
- Sakarya Savaşı’nda büyük bir mücadele veren Bulgar Sadık, bu savaş sırasında ayakları donduğundan dolayı ayaklarını kaybeder. Savaş zaferle sonuçlanınca emekli olur.
- Soyadı Kanunu çıkınca Mehmet Sadık’a “Poğda” soyadı verilir. Poğda, kelime anlamı olarak işlemeli pamuk poşu demekti. Mehmet Sadık’ın bu soyadını istemesinin nedeni çetecilik günlerinin hatırasını ölene kadar canlı tutmaktı.
Bulgar Sadık’ın Ölümü
Bulgar Sadık, Bulgar Suikast Birlikleri tarafından Bulgar Sadık’ın Bulgar halkına ihanet edildiği öne sürülerek 4 Mayıs 1903’te öldürülmüştür.
